Pałacowe tajemnice

To, co bajarz ludowy napisał,
To, co lud w wyobraźni kołysał,
Wkrótce wszyscy ujrzymy na jawie:
Pałac z baśni powstaje w Warszawie!

Jan Brzechwa „Pałac Kultury”

Symboliczny środek świata, niezwykła świecka katedra, punkt orientacyjny i najwyższy budynek w Polsce oraz obowiązkowy punkt każdej wycieczki. Symbol nowojorskiego Manhattanu w centrum Warszawy, przypominający charakterystyczną budowlę fikcyjnego miasta Gotham City, ze szczytu którego mieszkańcy miasta wzywali na pomoc Batmana, superbohatera wszechczasów. Czy też architektoniczny potworek, namacalny dowód gigantomanii władz komunistycznych, socrealistyczny wieżowiec, monumentalny pomnik pychy, „siedlisko złych mocy”, „koszmarny sen szalonego cukiernika”, „kwitnąca narośl na nosie pijaka”. Każdy bez wahania rozpoznaje jego charakterystyczną sylwetkę. Pałac Kultury i Nauki w Warszawie 22. lipca 2015 roku skończył 60 lat.

Beata Chomątowska w książce „Pałac. Biografia intymna” w pewnym sensie nadaje temu majestatycznemu budynkowi cechy ludzkie i traktuje go jako pełnoprawnego świadka przeszłości. Nie dość, że autorka zdradza nam kulisy narodzin PKiN, odkrywa sekrety jego wnętrza, nieznane dotąd fakty, legendy i plotki, to przede wszystkim poznajemy sylwetki osób blisko z nim związanych. Od radzieckiego pełnomocnika do spraw budowy Gieorgija Arkadijewicza  Karawajewa i powojennego naczelnego architekta Warszawy Józefa Sigalina, poprzez panią Lucynkę handlującą mięsiwem w toalecie i Warszawiankę skarżącą się na gwałtowne, niekontrolowane orgazmy wywoływane promieniowaniem pałacowej iglicy. Ponure historie samobójców, którzy rzucili się w dół z pałacowego tarasu, kocura Myrmidona zamieszkującego wraz ze swą kocią rodziną labirynty piwnic po kluczową postać książki, kronikarkę PKiN panią Hannę Szczubełek, która bezceremonialnie pozbawiła brody towarzysza Lenina prowokując tym samym partię i służbę bezpieczeństwa do natychmiastowej reakcji. Co zabawne, na przestrzeni lat swoisty dialog z Pałacem chciało nawiązać wiele osób śląc do niego listy, jak choćby anonimowa poetka, która nadesłała wiersz dedykowany Pałacowi. PKiN ma też swoich wiernych fanów, którzy od lat kolekcjonują pamiątki z nim związane.

Pałac wciąż umyka wszelkim schematom. Od początku przygnębiający symbol PRL-u poślubiony partii, był także naszym oknem na świat. To w jego wnętrzu odbywały się prestiżowe imprezy kulturalne. W Sali Kongresowej wystąpili między innymi Marlena Dietrich, Jan Kiepura, Yves Montand, Ella Fitzgerald, w 1967 roku odbył się słynny koncert Rolling Stonesów. Zorganizowano też elitarny pokaz mody Christiana Diora. W epoce głębokiego komunizmu lat 80. Pałac niczym podwójny agent wałczył z systemem komunistycznym. W gabinetach lekarskich na piątym piętrze opozycja przechowywała tzw. bibułę. PKiN jest także bohaterem literackim oraz aktorem, który wystąpił w kilku filmach fabularnych. Przy okazji lektury książki odkrywamy także liczne pałacowe rodzeństwo, które możemy spotkać głównie w krajach byłego Związku Radzieckiego oraz jego dalekich, amerykańskich kuzynów.

Jak na tamte czasy Pałac Kultury był bardzo nowoczesnym budynkiem biurowym. Na jego budowę wykorzystano niewyobrażalną dla zwykłego śmiertelnika ilość 40 milionów cegieł. Liczył 3312 pomieszczeń. By spędzić w każdym z nich jeden dzień potrzebowalibyśmy aż dziewięciu lat! Mimo, że Pałac od kilku dekad stanowi ikonę Warszawy i jest najbardziej znanym budynkiem stolicy, budzi mieszanie uczucia. Przez jednych ignorowany, przez innych uważany za ciekawostkę i atrakcję turystyczną, jeszcze inni w jego 50. urodziny poważnie zastanawiali się nad wyburzeniem budowli.

Książka Chomątowskiej, będąca historią Pałacu stanowi także opowieść o samej Warszawie, również tej przedwojennej. Pięćdziesięciohektarowy Plac Defilad na którym wzniesiono Pałac Kultury i Nauki to miejsce, które przed sześćdziesięcioma laty spotkał smutny los. Przed wojną znajdowały się tu gęsto zaludnione i tętniące życiem secesyjne kamienice ulicy Pańskiej, Zielnej, Siennej, Wielkiej i Chmielnej, a w nich między innymi siedziba Polskiego Radia, cieszący się dużą popularnością bar Jadwigi Malinowskiej, kawiarnia Cafe Fogg prowadzona przez Mieczysława Fogga, czy najstarsza polska wytwórnia płytowa Syrena Rekord. Podczas  wojny zabudowa została zniszczona przez wojska hitlerowskie aż w sześćdziesięciu procentach. Na domiar złego wydany w 1945 roku tzw. Dekret Bieruta odebrał wszystkie grunty właścicielom umożliwiając tym samym architektom, którzy w znakomitej większości byli zwolennikami modernizmu, wyburzyć pozostałe kamienice uznając je za relikty minionej epoki. Autorka z topograficzną precyzją opisuje nieistniejące już miejsca. Dzięki niej poznajemy także zawiłe losy właścicieli wyburzonych kamienic oraz późniejsze dzieje ich spadkobierców.

Książka „Pałac. Biografia intymna” Beaty Chomątowskiej ma intrygującą, żartobliwą okładkę z Pałacem w roli rakiety wznoszącej się w podniebne przestworza. Dekoracyjna obwoluta jest także luźnym nawiązaniem do typowych kronik pamiątkowych w sztywnej oprawie, z ozdobnymi, złoconymi literami. Doskonałym uzupełnieniem książki są zdjęcia dawnej Warszawy, wraz z dokładnym spisem, bogatą bibliografią, oraz szczegółowym kalendarium. To niezwykle ciekawa lektura, napisana z dowcipem i dbałością o szczegóły. Doskonały prezent dla czytelników na sześćdziesiąte urodziny Pałacu Kultury i Nauki, polecam.

 Ewa Ciereszko

Beata Chomątowska, Pałac. Biografia intymna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015, Stron: 335

/zdjęcia Pałacu wykorzystane w książce/