Raj bez granic

Są różni, nie znają się, uprawiają różnorodne zawody, ale łączy ich sukces. Dziesięć osób, dziesięć dróg życiowych, dziesięć opowieści, ale wspólny kraj. „Powiedziałeś, że Szwecja jest krajem, w którym nie ma granic dla… kogo właściwie?” – pyta jednego z nich w książce „Wygnani do raju. Szwedzki azyl” Krystyna Naszkowska. „Dla osoby, która ma wizje, ambicje” odpowiada Tadeusz Gruber, wybitny specjalista od modemów.
Pierwsze pytanie zadane przez Krystynę Naszkowską w pierwszym wywiadzie „W wygnanych do raju. Szwedzki azyl”, z Dorotą Bromberg, wydawcą noblistów i literatury pięknej, brzmi: „Jesteś znana?”. Każdy z jej dziesięciu rozmówców może zdecydowanie odpowiedzieć: „Tak”. Najbardziej znany w Europie szwedzki kryminolog, współzałożycielka jednego z najlepszych szwedzkich wydawnictw, wybitny architekt zmieniający oblicze Sztokholmu, lekarz ortopeda leczący rodzinę królewską i Zlatana Ibrahimovicia, wielokrotnie nagradzana dokumentalistka i fotografka z tytułem szwedzkiego Fotografa Roku 1983, perkusistka z doktoratem, reporter rozumiejący Szwedów lepiej niż oni sami. Matematyk i socjolog, lekarz psychiatra i psychoanalityk. Piszą, komponują, eksperymentują naukowo, projektują, konstruują, leczą. Zawodowa i intelektualna śmietanka szwedzkiego społeczeństwa – to polsko-żydowscy emigranci. Z Polski, ich ojczyzny, wygnała ich do szwedzkiego raju antysemicka nagonka 1968 roku.
Gdy wyjeżdżali z Polski mieli po szesnaście, osiemnaście, dwadzieścia parę lat, kończyli szkoły średnie, zaczynali studia. Otwierali drogi życia, lecz Polska zatrzasnęła im do nich drzwi. Przymusowa emigracja była osobistą katastrofą, ale jednocześnie stała się nowym otwarciem. Byli młodzi, ciekawi, głodni życia. Byli emigrantami, dla których strata ojczyzny i domu stały się niezwykle silnym bodźcem do budowania na nowo tożsamości i szukania nowego zakorzenienia. Byli zdeterminowani. Jednak by rośliny wydały tak wspaniałe owoce muszą zapuścić korzenie we właściwej glebie.
Szwecja świadomie przyjęła na przełomie lat 60. i 70. około trzech tysięcy Polaków – młodych, z dużych miast, z rodzin inteligenckich. Szybko zintegrowali się ze społeczeństwem szwedzkim, najlepiej ze wszystkich nacji wybierających ten kraj. Zapuścili korzenie, wyedukowali się na najwyższym poziomie, zrobili kariery, rozwijali pasje i zainteresowania, stali się współtwórcami sukcesu i dobrobytu kraju, który otworzył dla nich swoje granice. Ten ryzykowny społeczny eksperyment nie przypadkiem udał się na tak dużą skalę w Szwecji. Opowieści dziesięciu bohaterów Krystyny Naszkowskiej rysują obraz ich emigracyjnych doświadczeń, ale też portret Szwecji ostatnich 50 lat i jej społeczeństwa – otwartego, uczącego się relacji z „obcymi”, postrzegającego różnorodność jako wartość i rozwój.
Na ostatnie pytanie zadane w ostatnim wywiadzie w „Wygnanych do raju. Szwedzki azyl”, „Czy kiedykolwiek żałowałaś, że wyjechałaś?”, Joanna Helander, autorka filmów dokumentalnych, odpowiada: „Ani ja, ani moje rodzeństwo nigdy nie żałowaliśmy. Odnaleźliśmy tu swoje miejsce. Uważam, że dobrze wybrałam kraj do życia”. Każdy z rozmówców Krystyny Naszkowskiej może powiedzieć to samo. Polska straciła, Szwecja zyskała. Zamykające się kraje tracą, otwarte kraje zawsze zyskują.

Katarzyna Amon

Krystyna Naszkowska: Wygnani do raju. Szwedzki azyl, Agora, Warszawa